Żydowskie Centrum Kultury Arie Livne

Pierwszy tego typu obiekt zbudowany na Bałkanach od zakończenia II wojny światowej, miejsce, gdzie odradza się życie żydowskie. Zachowanie kulturowej tradycji narodu żydowskiego jest głównym zadaniem, ale celem założycieli Żydowskiego Centrum Kultury jest również stworzenie miejsca spotkań elity intelektualnej i artystów z regionu i spoza niego, niezależnie od ich narodowości czy wyznania.

W ramach Żydowskiego Centrum Kultury wybudowano także synagogę, która nosi imię Ilony Vajs, matki Arie Livne, zamordowanej podczas II wojny światowej w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Synagoga, znajdująca się w Żydowskim Centrum Kultury „Arie Livne”, jest pierwszym obiektem sakralnym zbudowanym po siedmiu dekadach, w którym Żydzi mogą oddawać się modlitwie i studiowaniu świętych pis...

Pierwszy tego typu obiekt zbudowany na Bałkanach od zakończenia II wojny światowej, miejsce, gdzie odradza się życie żydowskie. Zachowanie kulturowej tradycji narodu żydowskiego jest głównym zadaniem, ale celem założycieli Żydowskiego Centrum Kultury jest również stworzenie miejsca spotkań elity intelektualnej i artystów z regionu i spoza niego, niezależnie od ich narodowości czy wyznania.

W ramach Żydowskiego Centrum Kultury wybudowano także synagogę, która nosi imię Ilony Vajs, matki Arie Livne, zamordowanej podczas II wojny światowej w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Synagoga, znajdująca się w Żydowskim Centrum Kultury „Arie Livne”, jest pierwszym obiektem sakralnym zbudowanym po siedmiu dekadach, w którym Żydzi mogą oddawać się modlitwie i studiowaniu świętych pism. Obiekt jest również otwarty dla zwiedzających. Jest to jedna z dwóch synagog na terenie Republiki Serbskiej, druga znajduje się w mieście Doboj.

Przed II wojną światową w mieście Banja Luka znajdowały się cztery synagogi: trzy sefardyjskie i jedna aszkenazyjska. Pierwszą synagogę sefardyjską, drewnianą konstrukcję, zbudowano w 1870 roku na lewym brzegu rzeki Crkvena, w miejscu, gdzie dziś znajduje się targ miejski. Osiem lat później została doszczętnie spalona przez Austro-Węgrów.

Budowę drugiej sefardyjskiej synagogi osobiście nadzorował pierwszy rabin wspólnoty sefardyjskiej, rabin Josef Nahmijas. Powstała ona pod koniec 1880 roku przy ulicy Jukićeva, w samym centrum miasta. W skład synagogi wchodziła także szkoła żydowska (meldar), a naprzeciwko znajdowała się siedziba gminy żydowskiej i mieszkanie rabina. Aszkenazyjczycy wznieśli własną synagogę w latach 1900–1902. Była to niezwykle piękna budowla, zlokalizowana przy Carskim Drumu, czyli dzisiejszej ulicy Mladena Stojanovicia, w miejscu, gdzie obecnie stoi budynek Czerwonego Krzyża. Synagoga funkcjonowała do czasu II wojny światowej, kiedy to została zniszczona.

W 1934 roku złożono wniosek o pozwolenie na budowę nowej siedziby gminy żydowskiej przy ulicy Jukićeva, ponieważ dotychczasowa budowla miała zostać rozebrana. Budowa nowej synagogi rozpoczęła się w 1936 roku na tym samym miejscu, gdzie znajdowała się poprzednia świątynia, ponieważ liczba członków sefardyjskiej gminy żydowskiej stale rosła, a stara synagoga była zbyt mała. Była to najważniejsza świątynia w Banja Luce, którą pod koniec 1936 roku poświęcił naczelny rabin Królestwa Jugosławii, Isak Alkalaj, wraz z banjaluckimi rabinami Konem i Atijasem oraz rabinem z Bihaća. W ramach synagogi powstał także żydowski dom kultury, co stworzyło wyjątkowy kompleks architektoniczny. Centrum kultury sefardyjskiej z synagogą stało się miejscem spotkań nie tylko dla sefardyjczyków, ale również dla aszkenazyjczyków, którzy upatrywali w nim nadzieję na lepszą przyszłość.

Podczas alianckiego bombardowania Banja Luki w maju 1944 roku synagoga została zniszczona, a budynek domu kultury częściowo ocalał. Po wojnie z budowli pozostał jedynie szkielet.